I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji.
Uczeń pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z wykorzystaniem technologii
informacyjno-komunikacyjnych.
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów.
Uczeń opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg prostych procesów chemicznych; zna
związek właściwości różnorodnych substancji z ich zastosowaniami i ich wpływ na środowisko
naturalne; wykonuje proste obliczenia dotyczące praw chemicznych.
III. Opanowanie czynności praktycznych.
Uczeń bezpiecznie posługuje się prostym sprzętem laboratoryjnym i podstawowymi
odczynnikami chemicznymi; projektuje i przeprowadza proste doświadczenia chemiczne.
1.
Substancje i
ich właściwości.
1)
opisuje właściwości
substancji będących głównymi składnikami stosowanych na co dzień produktów
np. soli kamiennej, cukru, mąki, wody, miedzi, żelaza; wykonuje doświadczenia,
w których bada właściwości wybranych substancji,
2)
przeprowadza
obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość i objętość,
3)
obserwuje mieszanie
się substancji; opisuje ziarnistą budowę materii; tłumaczy, na czym polega
zjawisko dyfuzji, rozpuszczania, mieszania, zmiany stanu skupienia; planuje doświadczenia
potwierdzające ziarnistość materii,
4)
wyjaśnia różnice
pomiędzy pierwiastkiem a związkiem chemicznym,
5)
klasyfikuje
pierwiastki na metale i niemetale; odróżnia metale od niemetali na podstawie
ich właściwości,
6)
posługuje się
symbolami (zna i stosuje do zapisywania wzorów) pierwiastków: H, O, N, Cl, S,
C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg,
7)
opisuje cechy
mieszanin jednorodnych i niejednorodnych,
8) opisuje proste metody rozdziału mieszanin i wskazuje te różnice między właściwościami fizycznymi składników mieszaniny, które umożliwiają ich rozdzielenie; sporządza mieszaniny i rozdziela je na składniki (np. wody i piasku, wody i soli kamiennej, kredy i soli kamiennej, siarki i opiłków żelaza, wody i oleju jadalnego, wody i atramentu).
2. Wewnętrzna budowa materii. Uczeń:
1)
odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje o pierwiastkach (symbol,
nazwę, liczbę atomową, masę atomową, rodzaj pierwiastka - metal lub
niemetal),
2)
opisuje i charakteryzuje skład atomu (jądro: protony i neutrony, elektrony);
definiuje elektrony walencyjne,
3)
ustala liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego pierwiastka,
gdy dana jest liczba atomowa i masowa,
4)
wyjaśnia związek pomiędzy podobieństwem właściwości pierwiastków
zapisanych w tej samej grupie układu okresowego a budową atomów i liczbą
elektronów walencyjnych,
5)
definiuje pojęcie izotopu, wymienia dziedziny życia, w których izotopy znalazły
zastosowanie; wyjaśnia różnice w budowie atomów izotopów wodoru,
6)
definiuje pojęcie masy atomowej (średnia mas atomów danego pierwiastka, z
uwzględnieniem jego składu izotopowego),
7)
opisuje, czym różni się atom od cząsteczki; interpretuje zapisy H2, 2H, 2H2
itp.,
8)
opisuje rolę elektronów walencyjnych w łączeniu się atomów,
9)
na przykładzie cząsteczek H2, Cl2, N2, CO2, H2O, HCl, NH3 opisuje powstawanie
wiązań atomowych (kowalencyjnych); zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne
tych cząsteczek,
10)
definiuje pojęcie jonów i opisuje, jak powstają; zapisuje elektronowo
mechanizm powstawania jonów, na przykładzie Na, Mg, Al, Cl, S; opisuje
powstawanie wiązania jonowego,
11)
porównuje właściwości związków kowalencyjnych i jonowych (stan skupienia,
rozpuszczalność w wodzie, temperatury topnienia i wrzenia),
12)
definiuje pojęcie wartościowości jako liczby wiązań, które tworzy atom,
łącząc się z atomami innych pierwiastków; odczytuje z układu okresowego
wartościowość maksymalną dla pierwiastków grup: 1., 2., 13., 14., 15., 16.
i 17. (względem tlenu i wodoru),
13)
rysuje wzór strukturalny cząsteczki związku dwupierwiastkowego (o wiązaniach
kowalencyjnych) o znanych wartościowościach pierwiastków,
14 ustala dla prostych związków dwupierwiastkowych, na przykładzie tlenków: nazwę na podstawie wzoru sumarycznego; wzór sumaryczny na podstawie nazwy; wzór sumaryczny na podstawie wartościowości.
3.
Reakcje
chemiczne.
1)
opisuje różnice w przebiegu zjawiska fizycznego i reakcji chemicznej; podaje
przykłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych zachodzących w otoczeniu człowieka;
planuje i wykonuje doświadczenia ilustrujące zjawisko fizyczne i reakcję
chemiczną,
2)
opisuje, na czym polega reakcja syntezy, analizy i wymiany; podaje przykłady różnych
typów reakcji i zapisuje odpowiednie równania; wskazuje substraty i produkty;
dobiera współczynniki w równaniach reakcji chemicznych; obserwuje doświadczenia
ilustrujące typy reakcji i formułuje wnioski,
3)
definiuje pojęcia: reakcje egzoenergetyczne (jako reakcje, którym towarzyszy
wydzielanie się energii do otoczenia, np. procesy spalania) i reakcje
endoenergetyczne (do przebiegu których energia musi być dostarczona, np.
procesy rozkładu - pieczenie ciasta),
4) oblicza masy cząsteczkowe prostych związków chemicznych; dokonuje prostych obliczeń związanych z zastosowaniem prawa stałości składu i prawa zachowania masy.
4.
Powietrze
i inne gazy.
1)
wykonuje lub obserwuje doświadczenie potwierdzające, że powietrze jest
mieszaniną; opisuje skład i właściwości powietrza,
2)
opisuje właściwości fizyczne i chemiczne azotu, tlenu, wodoru, tlenku węgla(IV);
odczytuje z układu okresowego pierwiastków i innych źródeł wiedzy
informacje o azocie, tlenie i wodorze; planuje i wykonuje doświadczenia dotyczące
badania właściwości wymienionych gazów,
3)
wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne chemicznie;
wymienia ich zastosowania,
4)
pisze równania reakcji otrzymywania: tlenu, wodoru i tlenku węgla(IV) (np.
rozkład wody pod wpływem prądu elektrycznego, spalanie węgla),
5)
opisuje, na czym polega powstawanie dziury ozonowej; proponuje sposoby
zapobiegania jej powiększaniu,
6)
opisuje obieg tlenu w przyrodzie,
7)
opisuje rdzewienie żelaza i proponuje sposoby zabezpieczania produktów
zawierających w swoim składzie żelazo przed rdzewieniem,
8)
wymienia zastosowania tlenków wapnia, żelaza, glinu,
9)
planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające wykryć CO2 w powietrzu
wydychanym z płuc,
10) wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza; planuje sposób postępowania pozwalający chronić powietrze przed zanieczyszczeniami.
5.
Woda i roztwory wodne.
1)
bada zdolność do rozpuszczania się różnych substancji w wodzie,
2)
opisuje budowę cząsteczki wody; wyjaśnia, dlaczego woda dla jednych
substancji jest rozpuszczalnikiem, a dla innych nie; podaje przykłady
substancji, które rozpuszczają się w wodzie, tworząc roztwory właściwe;
podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie, tworząc
koloidy i zawiesiny,
3)
planuje i wykonuje doświadczenia wykazujące wpływ różnych czynników na
szybkość rozpuszczania substancji stałych w wodzie,
4)
opisuje różnice pomiędzy roztworem rozcieńczonym, stężonym, nasyconym i
nienasyconym,
5)
odczytuje rozpuszczalność substancji z wykresu jej rozpuszczalności; oblicza
ilość substancji, którą można rozpuścić w określonej ilości wody w
podanej temperaturze,
6)
prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie procentowe, masa
substancji, masa rozpuszczalnika, masa roztworu, gęstość; oblicza stężenie
procentowe roztworu nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu
rozpuszczalności),
7) proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą.
6.
Kwasy i zasady.
1)
definiuje pojęcia: wodorotlenku, kwasu; rozróżnia pojęcia wodorotlenek i
zasada; zapisuje wzory sumaryczne najprostszych wodorotlenków: NaOH, KOH,
Ca(OH)2, Al(OH)3 i kwasów: HCl, H2SO4, H2SO3, HNO3, H2CO3, H3PO4, H2S,
2)
opisuje budowę wodorotlenków i kwasów,
3)
planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać
wodorotlenek, kwas beztlenowy i tlenowy (np. NaOH, Ca(OH)2, Al(OH)3, HCl,
H2SO3); zapisuje odpowiednie równania reakcji,
4)
opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania niektórych wodorotlenków
i kwasów,
5)
wyjaśnia, na czym polega dysocjacja elektrolityczna zasad i kwasów; zapisuje równania
dysocjacji elektrolitycznej zasad i kwasów; definiuje kwasy i zasady (zgodnie z
teorią Arrheniusa),
6)
wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny, wskaźnika
uniwersalnego); rozróżnia doświadczalnie kwasy i zasady za pomocą wskaźników,
7)
wymienia rodzaje odczynu roztworu i przyczyny odczynu kwasowego, zasadowego i
obojętnego,
8)
interpretuje wartość pH w ujęciu jakościowym (odczyn kwasowy, zasadowy, obojętny);
wykonuje doświadczenie, które pozwoli zbadać pH produktów występujących w
życiu codziennym człowieka (żywność, środki czystości itp.),
9) analizuje proces powstawania kwaśnych opadów i skutki ich działania; proponuje sposoby ograniczające ich powstawanie.
7.
Sole.
1)
wykonuje doświadczenie i wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania (np. HCl +
NaOH),
2)
pisze wzory sumaryczne soli: chlorków, siarczanów(VI), azotanów(V), węglanów,
fosforanów(V), siarczków; tworzy nazwy soli na podstawie wzorów i odwrotnie,
3)
pisze równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej wybranych soli,
4)
pisze równania reakcji otrzymywania soli (reakcje: kwas + wodorotlenek metalu,
kwas + tlenek metalu, kwas + metal, wodorotlenek metalu + tlenek niemetalu),
5)
wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej; projektuje i wykonuje doświadczenie
pozwalające otrzymywać sole w reakcjach strąceniowych, pisze odpowiednie równania
reakcji w sposób cząsteczkowy i jonowy; na podstawie tabeli rozpuszczalności
soli i wodorotlenków wnioskuje o wyniku reakcji strąceniowej,
6) wymienia zastosowania najważniejszych soli: węglanów, azotanów(V), siarczanów(VI), fosforanów(V) i chlorków.
8.
Węgiel
i jego związki z wodorem.Uczeń:
1)
wymienia naturalne źródła węglowodorów,
2)
definiuje pojęcia: węglowodory nasycone i nienasycone,
3)
tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na podstawie wzorów
trzech kolejnych alkanów) i układa wzór sumaryczny alkanu o podanej liczbie
atomów węgla; rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne alkanów,
4)
obserwuje i opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (reakcje
spalania) alkanów na przykładzie metanu i etanu,
5)
wyjaśnia zależność pomiędzy długością łańcucha węglowego a
stanem skupienia alkanu,
6)
podaje wzory ogólne szeregów homologicznych alkenów i alkinów; podaje zasady
tworzenia nazw alkenów i alkinów w oparciu o nazwy alkanów;
7)
opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie bromu i wodoru) oraz
zastosowania etenu i etynu,
8)
projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić węglowodory nasycone
od nienasyconych,
9) zapisuje równanie reakcji polimeryzacji etenu; opisuje właściwości i zastosowania polietylenu.
9.
Pochodne
węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym.
1)
tworzy nazwy prostych alkoholi i pisze ich wzory sumaryczne i strukturalne,
2)
bada właściwości etanolu; opisuje właściwości i zastosowania
metanolu i etanolu; zapisuje równania reakcji spalania metanolu i etanolu;
opisuje negatywne skutki działania alkoholu etylowego na organizm ludzki,
3)
zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny glicerolu ; bada i opisuje właściwości
glicerolu; wymienia jego zastosowania,
4)
podaje przykłady kwasów organicznych występujących w przyrodzie i
wymienia ich zastosowania; pisze wzory prostych kwasów karboksylowych i podaje
ich nazwy zwyczajowe i systematyczne,
5)
bada i opisuje właściwości kwasu octowego (reakcja dysocjacji
elektrolitycznej, reakcja z zasadami, metalami i tlenkami metali),
6)
wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji; zapisuje równania
reakcji pomiędzy prostymi kwasami karboksylowymi i alkoholami
jednowodorotlenowymi; tworzy nazwy estrów pochodzących od podanych nazw kwasów
i alkoholi; planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymać ester o
podanej nazwie,
7)
opisuje właściwości estrów w aspekcie ich zastosowań,
8)
podaje nazwy wyższych kwasów karboksylowych nasyconych (palmitynowy,
stearynowy) i nienasyconych (oleinowy) i zapisuje ich wzory,
9)
opisuje właściwości długołańcuchowych kwasów karboksylowych;
projektuje doświadczenie, które pozwoli odróżnić kwas oleinowy od
palmitynowego lub stearynowego,
10)
klasyfikuje tłuszcze pod względem pochodzenia, stanu skupienia i charakteru
chemicznego; opisuje właściwości fizyczne tłuszczów; projektuje doświadczenie
pozwalające odróżnić tłuszcz nienasycony od nasyconego,
11)
opisuje budowę i właściwości fizyczne i chemiczne pochodnych węglowodorów
zawierających azot na przykładzie amin (metyloaminy) i aminokwasów (glicyny),
12)
wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek białek;
definiuje białka jako związki powstające z aminokwasów,
13)
bada zachowanie się białka pod wpływem ogrzewania, stężonego etanolu, kwasów
i zasad, soli metali ciężkich (np. CuSO4) i soli kuchennej; opisuje różnice
w przebiegu denaturacji i koagulacji białek; wylicza czynniki, które wywołują
te procesy; wykrywa obecność białka w różnych produktach spożywczych,
14)
wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek cukrów;
dokonuje podziału cukrów na proste i złożone,
15)
podaje wzór sumaryczny glukozy i fruktozy; bada i opisuje właściwości
fizyczne glukozy; wskazuje na jej zastosowania,
16)
podaje wzór sumaryczny sacharozy; bada i opisuje właściwości fizyczne
sacharozy; wskazuje na jej zastosowania; zapisuje równanie reakcji sacharozy z
wodą (za pomocą wzorów sumarycznych),
17)
opisuje występowanie skrobi i celulozy w przyrodzie; podaje wzory sumaryczne
tych związków; wymienia różnice w ich właściwościach; opisuje znaczenie i
zastosowania tych cukrów; wykrywa obecność skrobi w różnych produktach spożywczych.