PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU HISTORIA

Gimnazjum - III etap edukacyjny

Uczeń: 
1) wyjaśnia wpływ środowiska geograficznego na gospodarkę i rozwój polityczny starożytnej Grecji; 
2) umiejscawia w czasie i porównuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w Sparcie i Atenach peryklejskich; 
3) charakteryzuje czynniki integrujące starożytnych Greków – język, system wierzeń, teatr oraz igrzyska olimpijskie. 

5. Cywilizacja rzymska. 
Uczeń: 
1) umiejscawia w czasie i charakteryzuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w Rzymie republikańskim i cesarstwie; 
2) wyjaśnia przyczyny i wskazuje skutki ekspansji Rzymu, opisując postawy Rzymian wobec niewolników i ludów podbitych; 
3) podaje przykłady wpływu kultury greckiej na kulturę rzymską; 
4) rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku starożytnego państwa rzymskiego. 

6. Dziedzictwo antyku. 
Uczeń: 
1) charakteryzuje najważniejsze osiągnięcia kultury materialnej i duchowej antycznego świata w różnych dziedzinach: filozofii, nauce, architekturze, sztuce, literaturze; 
2) podaje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych antyku, które mają wpływ na cywilizację współczesną. 

7. Chrześcijaństwo. 
Uczeń: 
1) umiejscawia w czasie i przestrzeni narodziny i rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa; 
2) wskazuje przyczyny i przykłady prześladowania chrześcijan w państwie rzymskim. 

8. Arabowie i świat islamski. 
Uczeń: 
1) umiejscawia w czasie i przestrzeni kierunki i zasięg podbojów arabskich; 
2) opisuje podstawowe zasady i symbole islamu; 
3) wyjaśnia rolę Arabów w przekazywaniu dorobku kulturowego pomiędzy Wschodem a Zachodem. 
9. Początki cywilizacji zachodniego chrześcijaństwa. Uczeń: 
1) umiejscawia w czasie i przestrzeni monarchię Karola Wielkiego, Państwo Kościelne oraz Cesarstwo w Europie Zachodniej; 
2) charakteryzuje działalność Karola Wielkiego i wyjaśnia, na czym polegał renesans karoliński; 
3) charakteryzuje główne idee uniwersalnego cesarstwa Ottona III; 
4) opisuje relacje pomiędzy władzą cesarską a papieską w X-XI w. 

10. Bizancjum i Kościół wschodni. 

Uczeń: 
1) lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie; 
2) charakteryzuje rolę Bizancjum jako kontynuatora cesarstwa rzymskiego i rozpoznaje osiągnięcia kultury bizantyjskiej (prawo, architektura, sztuka); 
3) wyjaśnia przyczyny i skutki rozłamu w Kościele w XI w. 

11. Społeczeństwo średniowiecznej Europy. 
Uczeń: 
1) rozpoznaje typowe instytucje systemu lennego; 
2) wyjaśnia pojęcie stanu i charakteryzuje podziały społeczne w średniowieczu; 
3) charakteryzuje funkcje gospodarcze, polityczne i kulturowe miast w średniowieczu. 

12. Kultura materialna i duchowa łacińskiej Europy. 
Uczeń: 
1) wyjaśnia kulturotwórczą rolę Kościoła w dziedzinie nauki, architektury, sztuki i życia codziennego średniowiecznego społeczeństwa; 
2) porównuje główne elementy kultury rycerskiej i kultury miejskiej; 
3) rozpoznaje zabytki kultury średniowiecza, wskazując różnice pomiędzy stylem romańskim a stylem gotyckim, z uwzględnieniem przykładów z własnego regionu. 

13. Polska pierwszych Piastów. 
Uczeń: 
1) sytuuje w czasie i przestrzeni państwo pierwszych Piastów; 
2) wskazuje, na przykładzie państwa pierwszych Piastów, charakterystyczne cechy monarchii patrymonialnej; 
3) wyjaśnia okoliczności przyjęcia chrztu przez Piastów oraz następstwa kulturowe, społeczne i polityczne chrystianizacji Polski; 
4) ocenia dokonania pierwszych Piastów w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury. 

14. Polska dzielnicowa i zjednoczona. 
Uczeń: 
1) sytuuje w czasie i przestrzeni Polskę okresu rozbicia dzielnicowego; 
2) opisuje postanowienia statutu Bolesława Krzywoustego; 
3) porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polskokrzyżackimi w epoce Piastów; 
4) opisuje zmiany społeczno-gospodarcze w epoce rozbicia dzielnicowego i dostrzega związki pomiędzy rozwojem ruchu osadniczego a ożywieniem gospodarczym; 
5) ocenia dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki wewnętrznej (system obronny, urbanizacja kraju, prawo, nauka) oraz w polityce zagranicznej; 
6) charakteryzuje zmiany struktury społeczno-wyznaniowej Królestwa Polskiego po przyłączeniu ziem ruskich. 

15. Polska w dobie unii z Litwą. 
Uczeń: 
1) wyjaśnia przyczyny i ocenia następstwa unii Polski z Litwą; 
2) porządkuje i sytuuje w czasie najwaSniejsze wydarzenia związane z relacjami polskokrzyżackimi w epoce Jagiellonów; 

3) charakteryzuje rozwój uprawnień stanu szlacheckiego.

 
16. Wielkie odkrycia geograficzne. 
Uczeń: 
1) sytuuje w czasie i przestrzeni wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana oraz sytuuje w przestrzeni posiadłości kolonialne Portugalii i Hiszpanii; 
2) ocenia wpływ odkryć geograficznych na Sycie społeczno-gospodarcze i kulturowe Europy oraz dla Nowego Świata. 

17. Humanizm i renesans. 
Uczeń: 
1) wyjaśnia źródła rozwoju kultury renesansu oraz opisuje jej charakterystyczne cechy; 
2) charakteryzuje największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza; 
3) ocenia rolę druku dla upowszechniania idei renesansu oraz rozwoju cywilizacji europejskiej. 

18. Rozłam w Kościele zachodnim. 
Uczeń: 
1) wymienia czynniki, które doprowadziły do rozłamu w Kościele zachodnim; 
2) opisuje cele i charakteryzuje działalność Marcina Lutra i Jana Kalwina oraz przedstawia okoliczności powstania kościoła anglikańskiego; 
3) wyjaśnia cele zwołania soboru trydenckiego i wskazuje postanowienia służące wzmocnieniu katolicyzmu. 

19. Polska i Litwa w czasach ostatnich Jagiellonów. 
Uczeń: 
1) ocenia politykę zagraniczną ostatnich Jagiellonów; 
2) przedstawia okoliczności zawarcia unii realnej pomiędzy Polską a Litwą i jej główne postanowienia oraz wskazuje na mapie terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów; 
3) charakteryzuje stosunki wyznaniowe w państwie polsko-litewskim i wyjaśnia ich specyfikę na tle europejskim; 
4) przedstawia największe osiągnięcia piśmiennictwa polskiego epoki renesansu, uwzględniając twórczość Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego; 
5) rozpoznaje reprezentatywne obiekty sztuki renesansowej na ziemiach polskich ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu. 

20. Społeczeństwo i ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów. 
Uczeń: 
1) wymienia instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej i charakteryzuje ich kompetencje; 
2) wyjaśnia okoliczności uchwalenia oraz główne założenia konfederacji warszawskiej i artykułów henrykowskich; 
3) przedstawia zasady wolnej elekcji; 
4) ocenia charakter zmian systemu polityczno-ustrojowego Rzeczypospolitej w XVII w.; 

5) rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury baroku, odwołując się do przykładów architektury i sztuki we własnym regionie. 

21. Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII w. 
Uczeń: 
1) wyjaśnia główne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją, Turcją i Rosją; 
2) wyjaśnia przyczyny, cele i następstwa powstania Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie; 
3) ocenia społeczno-gospodarcze i polityczne następstwa wojen w XVII w.; 
4) wyjaśnia przyczyny i wskazuje przejawy kryzysu politycznego i społecznogospodarczego Rzeczypospolitej w II połowie XVII w. 

22. Formy państwa nowożytnego. 
Uczeń: 
1) charakteryzuje, na przykładzie Francji Ludwika XIV, ustrój monarchii absolutnej; 
2) wymienia, odwołując się do przykładu Anglii, główne cechy monarchii parlamentarnej; 
3) porównuje monarchię parlamentarną z monarchią absolutną, uwzględniając zakres władzy monarszej, prawa i obowiązki poddanych, rolę instytucji stanowych (parlamentu); 
4) wyjaśnia, na czym polegała specyfika ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów na tle Europy. 

23. Europa w XVIII w. 
Uczeń: 
1) wymienia idee oświecenia i rozpoznaje je w nauce, literaturze, architekturze i sztuce; 
2) charakteryzuje zasadę trójpodziału władzy Monteskiusza i zasadę umowy społecznej Rousseau; 
3) porównuje reformy oświeceniowe wprowadzone w Prusach, Rosji i Austrii. 

24. Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII w. 
Uczeń: 
1) przedstawia przyczyny i przejawy kryzysu państwa polskiego w czasach saskich; 
2) wyjaśnia zmiany położenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w XVIII w.; 
3) charakteryzuje projekty reform ustrojowych Stanisława Konarskiego i Stanisława Leszczyńskiego oraz dostrzega przejawy ożywienia w gospodarce i kulturze czasów saskich. 

25. Bunt poddanych – wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych. 
Uczeń: 
1) przedstawia przyczyny i następstwa wojny o niepodległość; 
2) ocenia wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych; 
3) wymienia główne instytucje ustrojowe Stanów Zjednoczonych i wyjaśnia, w jaki sposób konstytucja amerykańska realizowała w praktyce zasadę trójpodziału władzy. 

26. Rzeczpospolita w dobie stanisławowskiej. 
Uczeń: 
1) przedstawia okoliczności powstania, zadania i osiągnięcia Komisji Edukacji Narodowej; 
2) sytuuje w czasie obrady Sejmu Wielkiego oraz uchwalenie Konstytucji 3 maja; wymienia reformy Sejmu Wielkiego oraz postanowienia Konstytucji 3 maja;

3) wyjaśnia okoliczności zawiązania konfederacji targowickiej i ocenia jej następstwa; 
4) rozpoznaje charakterystyczne cechy polskiego oświecenia i charakteryzuje przykłady sztuki okresu klasycyzmu z uwzględnieniem własnego regionu.

 
27. Walka o utrzymanie niepodległości w ostatnich latach XVIII w. 
Uczeń: 
1) sytuuje w czasie I, II i III rozbiór Rzeczypospolitej i wskazuje na mapie zmiany terytorialne po każdym rozbiorze; 
2) przedstawia cele i następstwa powstania kościuszkowskiego; 
3) rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej. 

28. Rewolucja francuska. 
Uczeń: 
1) wyjaśnia główne przyczyny rewolucji i ocenia jej skutki; 
2) wskazuje charakterystyczne cechy dyktatury jakobińskiej; 
3) opisuje główne zasady ideowe rewolucji francuskiej zawarte w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela. 

29. Epoka napoleońska. 
Uczeń: 
1) opisuje zmiany w Europie w okresie napoleońskim w zakresie stosunków społecznogospodarczych i politycznych; 
2) wyjaśnia okoliczności utworzenia Legionów Polskich i Księstwa Warszawskiego oraz opisuje cechy ustrojowe i terytorium Księstwa Warszawskiego; 
3) ocenia politykę Napoleona wobec sprawy polskiej oraz postawę Polaków wobec Napoleona. 

30. Europa po kongresie wiedeńskim. 
Uczeń: 
1) przedstawia zasady i postanowienia kongresu wiedeńskiego, uwzględniając jego decyzje w sprawie polskiej; 
2) wyjaśnia główne założenia idei liberalizmu, socjalizmu oraz idei narodowych w Europie w I połowie XIX w. 

31. Rozwój cywilizacji przemysłowej. 
Uczeń: 
1) wymienia charakterystyczne cechy rewolucji przemysłowej; 
2) podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków procesu uprzemysłowienia, w tym dla środowiska naturalnego; 
3) identyfikuje najważniejsze wynalazki i odkrycia XIX w. oraz wyjaśnia następstwa ekonomiczne i społeczne ich zastosowania; 
4) opisuje zmiany w poziomie życia różnych grup społecznych w XIX w. na podstawie źródeł pisanych, ikonograficznych i statystycznych. 

32. Europa i świat w XIX w. 

Uczeń:

1) opisuje przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych; 
2) dostrzega podobieństwa i różnice w procesie jednoczenia Włoch i Niemiec; 
3) wyjaśnia przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasięg ekspansji kolonialnej państw europejskich w XIX w.; 
4) ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy europejskiej oraz kolonizowanych społeczności i państw. 

33. Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim. 
Uczeń: 
1) wskazuje na mapie nowy układ granic państw zaborczych na ziemiach polskich po kongresie wiedeńskim; 
2) charakteryzuje ustrój Królestwa Polskiego; 
3) ocenia osiągnięcia Królestwa Polskiego w gospodarce, kulturze i szkolnictwie. 

34. Społeczeństwo dawnej Rzeczypospolitej w okresie powstań narodowych. 
Uczeń: 
1) sytuuje w czasie i przestrzeni powstanie listopadowe i powstanie styczniowe; 
2) przedstawia przyczyny oraz porównuje przebieg i charakter powstań narodowych; 
3) rozróżnia bezpośrednie i długofalowe następstwa powstańczych ruchów narodowych; 
4) charakteryzuje główne nurty i postaci Wielkiej Emigracji. 

35. Życie pod zaborami. 
Uczeń: 
1) wyjaśnia cele i opisuje metody działań zaborców wobec mieszkańców ziem dawnej Rzeczypospolitej; 
2) charakteryzuje i ocenia zróżnicowane postawy społeczeństwa wobec zaborców; 
3) porównuje warunki życia społeczeństwa w trzech zaborach w II połowie XIX w., uwzględniając możliwości prowadzenia działalności społecznej i rozwoju narodowego; 
4) przedstawia główne nurty Sycia politycznego pod zaborami w końcu XIX w.

 
36. Europa i świat na przełomie XIX i XX w. 
Uczeń: 
1) przedstawia skutki przewrotu technicznego i postępu cywilizacyjnego, w tym dla środowiska naturalnego; 
2) charakteryzuje przyczyny i następstwa procesu demokratyzacji życia politycznego; 
3) przedstawia nowe zjawiska kulturowe, w tym narodziny kultury masowej i przemiany obyczajowe. 

37. I wojna światowa i jej skutki. 

Uczeń: 
1) wymienia główne przyczyny narastania konfliktów pomiędzy mocarstwami europejskimi na przełomie XIX i XX w. oraz umiejscawia je na politycznej mapie świata i Europy; 
2) charakteryzuje specyfikę działań wojennych, ze szczególnym uwzględnieniem nowych środków technicznych. 

38. Rewolucje rosyjskie. 

Uczeń: 
1) wyjaśnia polityczne i społeczno-gospodarcze przyczyny wybuchu rewolucji w Rosji w 1917 r.; 
2) wyjaśnia okoliczności przejęcia przez bolszewików władzy w Rosji; 
3) opisuje bezpośrednie następstwa rewolucji lutowej i październikowej dla Rosji oraz Europy; 
4) charakteryzuje reakcję Europy na wydarzenia w Rosji.

39. Sprawa polska w I wojnie światowej. 
Uczeń: 
1) charakteryzuje stosunek państw zaborczych do sprawy polskiej oraz opisuje poglądy zwolenników różnych orientacji politycznych; 
2) ocenia wysiłek zbrojny Polaków; 
3) wyjaśnia międzynarodowe uwarunkowania sprawy polskiej.