Bieszczady – nasza mała ojczyzna



Szlak na Tarnicę z Wołosatego

Na terenie Polski znajdują się Bieszczady Zachodnie.

Pasma górskie w Bieszczadach
Pasmo
górskie
Najwyższy szczyt Inne szczyty
lub ciekawe miejsca
Przełęcze
Otryt Trohaniec (Wysoki
Wierch) (939 m)
Hulskie (846 m)
Chata Socjologa (896 m)
 
Wysokiego
Działu
Wołosań (Patryja)
(1071 m)
Jeziorka Duszatyńskie
Chryszczata (997 m)
Jaworne (992 m)
Osina (963 m)
Przeł. Żebrak (816 m)
Łopiennika
i Durnej
Łopiennik (1069 m) Durna (979 m)  
Połonin Tarnica (1346 m) Rozsypaniec (1280 m)
Halicz (1333 m)
Kopa Bukowska (1320 m)
Krzemień (1335 m)
Bukowe Berdo (1312 m)
Szeroki Wierch – jego najwyższy
   szczyt to Tarniczka (1315 m)
Połonina Caryńska (1297 m)
Połonina Wetlińska – jej najwyższy
   szczyt to Roh (1255 m)
Chatka Puchatka (1228 m)
Hnatowe Berdo (1187 m)
Smerek (1222 m)
Przeł. Goprowców
   (1160 m)
Przeł. W. Krygowskiego
   (1275 m)
Przeł. Mieczysława
   Orłowicza (1099 m)
      Przeł. Wyżna (872 m)
Przeł. Wyżniańska
   (855 m)
Graniczne Wielka Rawka
(1304 lub 1307 m)
Opołonek (1028 m)
Mała Rawka (1272 m)
Krzemieniec (Kremenaros) (1221 m)
Rabia Skała (1199 m, 1169 m)
Paportna (1198 m)
Okrąglik (1101 m)
Jasło (1153 m)
Małe Jasło (1097 m)
Przeł. Użocka (853 m)
Przeł. Łupkowska
   (640 m)

Bezpośrednio na północ od Bieszczadów znajdują się Góry Sanocko-Turczańskie
(w ich obrębie położone jest miasto Ustrzyki Dolne).

Na zachód od Bieszczadów rozciąga się obszar Beskidu Niskiego,
od którego oddziela je Przełęcz Łupkowska.
Zachodnią granicę Bieszczadów wyznaczają rzeki Osława i Osławica.

Bieszczady graniczą od strony południowej ze Słowacją, a od strony wschodniej z Ukrainą.


Najwyższy szczyt polskich Bieszczadów – Tarnica (1346 m n.p.m.)

Parki Narodowe na Podkarpaciu
Park
Narodowy
Data
utworzenia
Powierzchnia Siedziba Symbol
Bieszczadzki
(w Bieszczadach)
1973 r. 292,02 km²
(ok. 29 000 ha)
Ustrzyki Górne (dyrekcja)
Ustrzyki Dolne (muzeum)
ryś
Magurski
(w Beskidzie
Niskim)
1995 r. 194,4 km² Krempna orlik
krzykliwy

Bieszczadzki Park Narodowy to trzeci co do wielkości park narodowy w Polsce,
największy obszarowo park narodowy w polskich górach.

17 IX 2002 r. Bieszczadzki Park Narodowy został włączony
do sieci PAN-Parks (sieci obszarów chronionych).

Torfowiska na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego:
Dźwiniacz, Litmirz, Łokieć, Tarnawa, Wołosate


Bukowe Berdo (1312 m n.p.m.)

Parki krajobrazowe na Podkarpaciu i rezerwaty przyrody w Bieszczadach
Parki
krajobrazowe
Powierzchnia Rezerwaty przyrody Rodzaj Co chroni
PK Pogórza
Przemyskiego
618,62 km²
(największy)
     
PK Gór Słonnych 513,92 km²      
(Wschodnio-
beskidzki
Obszar
Chronionego
Krajobrazu)
  Bobry w Uhercach faunistyczny bobry
Grąd w Średniej Wsi leśny las lipowo-grabowy
Koziniec krajobrazowy kamieniołom
Nad Jeziorem
Myczkowieckim
krajobrazowy lasy na grzbiecie
górskim Berdo
Przełom Osławy
pod Duszatynem
krajobrazowy fragment doliny
rzeki Osławy
Przełom Osławy
pod Mokrem
krajobrazowy odcinek rzeki Osławy
i zbiorowiska leśne
Przełom Sanu
pod Grodziskiem
krajobrazowy lasy na górze Grodzisko
nad doliną Sanu
Ciśniańsko-
-Wetliński PK
510,14 km² Cisy na Górze Jawor florystyczny cis pospolity
Gołoborze geologiczny rumowisko skalne
w dolinie Rabiańskiego
Potoku w okolicy
Rabego koło Baligrodu
Olsza kosa
w Stężnicy
florystyczny olsza zielona
Olszyna łęgowa
w Kalnicy
leśny olcha (olsza) czarna
Sine Wiry krajobrazowy przełom rzeki Wetliny
Woronikówka florystyczny cis pospolity
Zwiezło
(najstarszy
w Bieszczadach,
powstał w 1957 r.)
geologiczny osuwiskowe Jeziorka
Duszatyńskie (powstały
po osunięciu się ziemi
w 1907 r. na potoku
Olchowaty, na stokach
Chryszczatej)
PK Doliny Sanu 342,70 km² Hulskie
im. Stefana
Myczkowskiego
leśny zespoły leśne
pasma Otrytu
(stanowisko
węża Eskupala)
Krywe
(największy
w Bieszczadach)
krajobrazowy dolina Sanu pod
pasmem Otrytu
(ochrona
węża Eskulapa)
Śnieżyca wiosenna
w Dwerniczku
(najmłodszy
w Bieszczadach,
powstał w 2001 r.)
florystyczny śnieżyca wiosenna
Zakole torfowiskowy torfowisko wysokie
Jaśliski PK 299,11 km²
(najmniejszy)
     

W 1992 r., w ramach międzynarodowego programu „Człowiek i Biosfera”,
powstał Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie”,
który leży na terenie Polski oraz Słowacji i Ukrainy.

W Polsce w skład MRB „Karpaty Wschodnie” wchodzą:
Bieszczadzki Park Narodowy, Park Krajobrazowy Doliny Sanu
oraz Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy.


Szeroki Wierch (1315 m n.p.m.)

Pogórze leskie
Szczyty Ciekawostki
Gruszka (583 m) Na stokach pomnik i mogiła ofiar hitleryzmu z 1940 r.
Czulnia (Patrola) (576 m) Na szczycie stała kiedyś drewniana wieża.

Pomniki przyrody nieożywionej na Pogórzu Leskim
Progi skalne na Hoczewce
(Nowosiółki / Hoczew)
ściana skalna w Myczkowcach
(tzw. Skałki Myczkowieckie),
wysokość ok. 30 m,
ponad tzw. martwą odnogą rzeki San
Kamień Leski
(koło wsi Glinne)

Formy ochrony przyrody:
● Bieszczadzki Park Narodowy
● Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy
● Wschodniobeskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu
● Olszyna łęgowa w Kalnicy – rezerwat przyrody
● Progi skalne na Hoczewce – pomnik przyrody


Połonina Caryńska (1297 m n.p.m.)

Największe rzeki w Bieszczadach
 Rzeka San  Źródło na południowo-wschodnich stokach Piniaszkowego,
w pobliżu miejscowości Sianki i Przełęczy Użockiej.
Długość 443,4 km, 150 km w Bieszczadach, na odcinku
ok. 55 km tworzy granicę między Polską i Ukrainą.
Ujście wpada do Wisły na północny wschód od Sandomierza.
Osława Źródło na południowo-zachodnich stokach Matragony.
Długość 55 km
Ujście uchodzi do Sanu koło wsi Zasław.
Solinka Źródło na południowych stokach Rosochy w masywie Hyrlatej.
Długość 45 km
Ujście uchodzi do Jeziora Solińskiego we wsi Bukowiec.
Wetlina Źródło potok źródłowy Górna Solinka wypływa spod
Krzemieńca (Kremenarosa) w Puszczy Bukowej.
Długość 32,3 km
Ujście uchodzi do Solinki w pobliżu miejscowości Polanki.
Hoczewka Źródło za jej górny bieg uznaje się Jabłonkę mającą źródło
na stoku Wołosania w Wysokim Dziale.
Długość 27,8 km
Ujście uchodzi do Sanu za Hoczwią.
Strwiąż Źródło w Górach Sanocko-Turczańskich, w okolicach
Ustrzyk Dolnych.
Długość 94 km, 13 km w Polsce
Ujście dorzecze Dniestru (zlewisko Morza Czarnego).
Osławica Źródło na stokach wzgórza Terpiak.
Długość ok. 12 km
Ujście uchodzi do Osławy w Rzepedzi.

Miejscowość Rzeka / potok
Szczawne, Mokre, Zagórz Osława
Komańcza Osławica
Średnia Wieś, Lesko i Sanok San
Olszanica i Uherce Mineralne Olszanica
Stefkowa Stary Potok
Baligród, Nowosiółki i Hoczew Hoczewka
Jabłonki Jabłonka
Bereżnica Wyżna, Wola Matiaszowa i Berezka Bereźnica
Cisna, Terka i Bukowiec Solinka
Wetlina i Kalnica Wetlinka
Kalnica Kalniczka
Ustrzyki Dolne i Krościenko Strwiąż
Czarna Czarny
Ustrzyki Górne i Stuposiany Wołosaty
Wołosate Wołosatka

Dwie polskie rzeki należące do zlewiska Morza Czarnego: Strwiąż i Mszanka.


Rabia Skała (1199 m, 1169 m n.p.m.)

Sztuczne zbiorniki wodne w Bieszczadach
Jezioro Lata budowy
zapory
Wysokość
zapory
Powierzchnia
jeziora
Głębokość
jeziora
Myczkowskie 1956-1960 17,5 m 2 km² 15 m
Solińskie 1960-1968 82 m 20-22 km² 60 m

Rzeki wpadające do Jeziora Solińskiego: San, Solinka, Czarny.

Główne odnogi Jeziora Solińskiego ciągną się w dolinie Sanu oraz Solinki.

Jezioro Solińskie
Wyspy Zatoki
Wyspa Duża – Energetyka (największa) Fiord Nelsona
Wyspa Skalista Zatoka Brossa
Wyspa Mała – Zajęcza (najmniejsza) Zatoka Victoriniego

Miejscowości całkowicie lub częściowo zatopione wodami
Jeziora Solińskiego po wybudowaniu zapory w Solinie:
Solina i Wołkowyja.

Status uzdrowiska posiadają: Czarna i Polańczyk (nie: Cisna i Solina).


Hnatowe Berdo (1187 m n.p.m.)

Ośrodki wypoczynkowe w Bieszczadach:
Jawor, Muczne, Rajskie (nie: Arłamów).

Bacówki
PTTK
„Moskałówka” w Jaworzcu powstała w 1976 r. (najstarsza)
„Pod Małą Rawką” powstała w 1979 r.
„Pod Honem” nad Cisną otwarta w 1986 r.
w paśmie Wysokiego Działu
Schroniska
PTTK
Chatka Puchatka na Połoninie Wetlińskiej na wysokości 1228 m
(najwyżej położone schronisko turystyczne w Bieszczadach)
Chata Socjologa na grzbiecie Otrytu (spłonęło 13 I 2003 r.;
odbudowane po pożarze w 2004 r.)
Hotel Górski PTTK w Ustrzykach Górnych i w Wetlinie
Kremenaros w Ustrzykach Górnych
Kropiwne w Bystrem koło Baligrodu
Latarnia Wagabundy w Woli Michowej
Schroniska
PTSM
całoroczne Górzanka, Jabłonki, Stuposiany, Wetlina
sezonowe Kalnica koło Smereka
Schroniska,
noclegi
Hotelik Biały w Ustrzykach Górnych
Koliba na przełęczy Przysłup Caryński (785 m)
(schronisko studenckie)
Oberża Biesisko we wsi Przysłup

Letnie studenckie bazy namiotowe: Jawornik, Łopienka, Przełęcz Żebrak.

Całoroczne stacje ratunkowe GOPR-u w Bieszczadach: Cisna i Ustrzyki Górne.


Widok na San z parku w Średniej Wsi

Zwierzęta występujące w Bieszczadach niewystępujące
ptaki drapieżne orlik krzykliwy, orzeł przedni, gadożer, trzmielojad kormoran
ssaki niedźwiedź brunatny, żubr, świstak, żbik kozica
gady węże: zaskroniec, gniewosz plamisty, żmija zygzakowata, wąż Eskulapa (największy wąż w Polsce) żółw błotny
owady nadobnica alpejska

Rośliny występujące w Bieszczadach:
fiołek dacki (gatunek endemiczny)
rosiczka okrągłolistna (roślina owadożerna)
języcznik zwyczajny i pióropusznik strusi (gatunki paproci)
lulecznica kraińska
wilczomlecz karpacki

Drzewostan Bieszczadów: buk 48%, jodła 23%, olsza szara 14%, sosna 9%, świerk 6% (podstawowe gatunki drzew w bieszczadzkich lasach: buk i jodła).
Powierzchnia lasów jodłowo-bukowych w Bieszczadach wynosi ponad 70%.

Chroniony gatunek drzewa występujący w Bieszczadach to cis (powszechny w dawnej Polsce, został wytrzebiony, ponieważ z jego drewna wyrabiano łuki).

Przy górnej granicy lasu, w piętrze zastępującym kosodrzewinę, rośnie olsza zielona.


Kamień Leski koło wsi Glinne

Bieszczady odznaczają się swoistym układem pięter roślinnych,
odmiennym niż w sąsiadujących z nimi od wschodu i zachodu częściach Karpat.

Wyróżniamy 3 piętra roślinności w Bieszczadach:
1. piętro pogórza (do ok. 500 m n.p.m.);
2. piętro regla dolnego (do ok. 1150 m n.p.m.);
3. piętro połonin (od górnej granicy lasu po najwyższe szczyty).

- Nie występuje: regiel górny i kosodrzewina.


Macewy na kirkucie w Lesku

Lesko

Pierwsza zachowana wzmianka o Lesku pochodzi z XV w. (1436 r.).

Lesko otrzymało prawa miejskie nadane przez Kmitów ok. 1470 r.

Późnogotycki zamek Kmitów zbudowany przez ród Kmitów w latach 1538-55, został rozbudowany w XVII w. przez ród Stadnickich w stylu renesansowym. „Czarna Dama” pojawiała się tu od 1553 r., ostatni raz w latach 30-tych XX w.

Pierwszymi właścicielami Leska był ród Kmitów, a ostatnimi ród Krasickich.

Wygląd magnackiej rezydencji otrzymał leski zamek po przebudowie, której w połowie XIX w. pomysłodawcą i kierownikiem robót był wybitny uczony, pisarz i poeta Wincenty Pol.

W leskim zamku mieści się obecnie ośrodek wypoczynkowy.

Kościół parafialny ufundowany przez Piotra Kmitę w 1539 r. – najstarsza świątynia na terenie Bieszczadów, wymurowany z kamienia, na planie krzyża, z dwoma kaplicami tworzącymi jego ramiona i wieżą od północnego-zachodu, w swej zewnętrznej formie jest w stylu późnogotyckim, a stojąca obok dzwonnica – w stylu barokowym.

W kościele parafialnym znajduje się m.in. epitafium jednego z przywódców konfederacji barskiej rotmistrza Franciszka Pułaskiego (stryjecznego brata Kazimierza) zmarłego na zamku leskim 16.08.1769 r. na skutek ran otrzymanych w bitwie z Rosjanami pod Hoszowem (koło Ustrzyk Dolnych). Pochowany jest on w kościele w Lesku pod kaplicą św. Antoniego.

W Lesku znajdują się dwie tablice pamiątkowe znanych polskich poetów, którzy część swojego życia związali z tym miastem: Wincentego Pola i Seweryna Goszczyńskiego.

Synagoga (świątynia żydowska) z przełomu XVI i XVII (obecnie galeria sztuki); na ścianie napis: „O, jakimże lękiem napawa to miejsce! Nic tu innego, tylko Dom Boży i brama nieba”.

Kirkut – cmentarz żydowski największy w Polsce pod względem ilości zachowanych starych macew / maceb (płyt nagrobnych). Najstarsza macewa na leskim kirkucie pochodzi z 1548 r. Na terenie leskiego cmentarza żydowskiego znajduje się ok. 2000 płyt nagrobnych.

Ratusz wybudowano w stylu eklektycznym w latach 1894-96.

Do 1931 r. Lesko nazywało się Lisko.

Powstanie chłopskie w Lesku (powstanie leskie) miało miejsce w 1932 r.

U podnóża leskiego zamku można oglądać pozostałości dwóch z całej sieci wybudowanych wzdłuż Sanu, w okresie II wojny światowej, betonowych schronów bojowych (bunkrów) dla armii radzieckiej.

Źródła mineralne: „Jadwiga”, „Józef”, „Julian”, „Marcin” i „Mieczysław”.

Obserwatorium astronomiczne w budynku Liceum Ogólnokształcącego.

Pomnik Tadeusza Kościuszki znajduje się na leskich plantach na skraju placu Konstytucji 3 Maja. Naprzeciw ratusza umieszczono Kamień legionistów. Pomnik książki, dzieło rzeźbiarza Andrzeja Pityńskiego, stoi w sąsiedztwie ratusza.

Miasto położone jest na stoku Baszty. Panoramę Leska można podziwiać z dwóch wzgórz: Baszty i Gruszki.

W pobliżu Leska, w zachodniej części wsi Monasterzec (między Manastercem i Załużem), znajdują się ruiny średniowiecznego zamku Sobień, pełniącego funkcję centrum dóbr Kmitów.