Szlak na Tarnicę z Wołosatego

Na terenie Polski znajdują się Bieszczady Zachodnie.

Pasma górskie w Bieszczadach
Pasmo górskie	Najwyższy szczyt	Inne szczyty lub ciekawe miejsca	Przełęcze
Otryt	Trohaniec (Wysoki Wierch) (939 m)	Hulskie (846 m) Chata Socjologa (896 m)
Wysokiego Działu	Wołosań (Patryja) (1071 m)	Jeziorka Duszatyńskie Chryszczata (997 m) Jaworne (992 m) Osina (963 m)	Przeł. Żebrak (816 m)
Łopiennika i Durnej	Łopiennik (1069 m)	Durna (979 m)
Połonin	Tarnica (1346 m)	Rozsypaniec (1280 m) Halicz (1333 m) Kopa Bukowska (1320 m) Krzemień (1335 m) Bukowe Berdo (1312 m) Szeroki Wierch – jego najwyższy    szczyt to Tarniczka (1315 m) Połonina Caryńska (1297 m) Połonina Wetlińska – jej najwyższy    szczyt to Roh (1255 m) Chatka Puchatka (1228 m) Hnatowe Berdo (1187 m) Smerek (1222 m)	Przeł. Goprowców    (1160 m) Przeł. W. Krygowskiego    (1275 m) Przeł. Mieczysława    Orłowicza (1099 m)
			Przeł. Wyżna (872 m) Przeł. Wyżniańska    (855 m)
Graniczne	Wielka Rawka (1304 lub 1307 m)	Opołonek (1028 m) Mała Rawka (1272 m) Krzemieniec (Kremenaros) (1221 m) Rabia Skała (1199 m, 1169 m) Paportna (1198 m) Okrąglik (1101 m) Jasło (1153 m) Małe Jasło (1097 m)	Przeł. Użocka (853 m) Przeł. Łupkowska    (640 m)

Bezpośrednio na północ od Bieszczadów znajdują się Góry Sanocko-Turczańskie
(w ich obrębie położone jest miasto Ustrzyki Dolne).

Na zachód od Bieszczadów rozciąga się obszar Beskidu Niskiego,
od którego oddziela je Przełęcz Łupkowska.
Zachodnią granicę Bieszczadów wyznaczają rzeki Osława i Osławica.

Bieszczady graniczą od strony południowej ze Słowacją, a od strony wschodniej z Ukrainą.


Najwyższy szczyt polskich Bieszczadów – Tarnica (1346 m n.p.m.)

Parki Narodowe na Podkarpaciu
Park Narodowy	Data utworzenia	Powierzchnia	Siedziba	Symbol
Bieszczadzki (w Bieszczadach)	1973 r.	292,02 km² (ok. 29 000 ha)	Ustrzyki Górne (dyrekcja) Ustrzyki Dolne (muzeum)	ryś
Magurski (w Beskidzie Niskim)	1995 r.	194,4 km²	Krempna	orlik krzykliwy

Bieszczadzki Park Narodowy to trzeci co do wielkości park narodowy w Polsce,
największy obszarowo park narodowy w polskich górach.

17 IX 2002 r. Bieszczadzki Park Narodowy został włączony
do sieci PAN-Parks (sieci obszarów chronionych).

Torfowiska na terenie Bieszczadzkiego Parku Narodowego:
Dźwiniacz, Litmirz, Łokieć, Tarnawa, Wołosate


Bukowe Berdo (1312 m n.p.m.)

Parki krajobrazowe na Podkarpaciu i rezerwaty przyrody w Bieszczadach
Parki krajobrazowe	Powierzchnia	Rezerwaty przyrody	Rodzaj	Co chroni
PK Pogórza Przemyskiego	618,62 km² (największy)
PK Gór Słonnych	513,92 km²
(Wschodnio- beskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu)		Bobry w Uhercach	faunistyczny	bobry
		Grąd w Średniej Wsi	leśny	las lipowo-grabowy
		Koziniec	krajobrazowy	kamieniołom
		Nad Jeziorem Myczkowieckim	krajobrazowy	lasy na grzbiecie górskim Berdo
		Przełom Osławy pod Duszatynem	krajobrazowy	fragment doliny rzeki Osławy
		Przełom Osławy pod Mokrem	krajobrazowy	odcinek rzeki Osławy i zbiorowiska leśne
		Przełom Sanu pod Grodziskiem	krajobrazowy	lasy na górze Grodzisko nad doliną Sanu
Ciśniańsko- -Wetliński PK	510,14 km²	Cisy na Górze Jawor	florystyczny	cis pospolity
		Gołoborze	geologiczny	rumowisko skalne w dolinie Rabiańskiego Potoku w okolicy Rabego koło Baligrodu
		Olsza kosa w Stężnicy	florystyczny	olsza zielona
		Olszyna łęgowa w Kalnicy	leśny	olcha (olsza) czarna
		Sine Wiry	krajobrazowy	przełom rzeki Wetliny
		Woronikówka	florystyczny	cis pospolity
		Zwiezło (najstarszy w Bieszczadach, powstał w 1957 r.)	geologiczny	osuwiskowe Jeziorka Duszatyńskie (powstały po osunięciu się ziemi w 1907 r. na potoku Olchowaty, na stokach Chryszczatej)
PK Doliny Sanu	342,70 km²	Hulskie im. Stefana Myczkowskiego	leśny	zespoły leśne pasma Otrytu (stanowisko węża Eskupala)
		Krywe (największy w Bieszczadach)	krajobrazowy	dolina Sanu pod pasmem Otrytu (ochrona węża Eskulapa)
		Śnieżyca wiosenna w Dwerniczku (najmłodszy w Bieszczadach, powstał w 2001 r.)	florystyczny	śnieżyca wiosenna
		Zakole	torfowiskowy	torfowisko wysokie
Jaśliski PK	299,11 km² (najmniejszy)

W 1992 r., w ramach międzynarodowego programu „Człowiek i Biosfera”,
powstał Międzynarodowy Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie”,
który leży na terenie Polski oraz Słowacji i Ukrainy.

W Polsce w skład MRB „Karpaty Wschodnie” wchodzą:
Bieszczadzki Park Narodowy, Park Krajobrazowy Doliny Sanu
oraz Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy.


Szeroki Wierch (1315 m n.p.m.)

Pogórze leskie
Szczyty	Ciekawostki
Gruszka (583 m)	Na stokach pomnik i mogiła ofiar hitleryzmu z 1940 r.
Czulnia (Patrola) (576 m)	Na szczycie stała kiedyś drewniana wieża.

Pomniki przyrody nieożywionej na Pogórzu Leskim
Progi skalne na Hoczewce (Nowosiółki / Hoczew)	ściana skalna w Myczkowcach (tzw. Skałki Myczkowieckie), wysokość ok. 30 m, ponad tzw. martwą odnogą rzeki San	Kamień Leski (koło wsi Glinne)

Formy ochrony przyrody:
● Bieszczadzki Park Narodowy
● Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy
● Wschodniobeskidzki Obszar Chronionego Krajobrazu
● Olszyna łęgowa w Kalnicy – rezerwat przyrody
● Progi skalne na Hoczewce – pomnik przyrody


Połonina Caryńska (1297 m n.p.m.)

Największe rzeki w Bieszczadach
Rzeka San	Źródło	na południowo-wschodnich stokach Piniaszkowego, w pobliżu miejscowości Sianki i Przełęczy Użockiej.
	Długość	443,4 km, 150 km w Bieszczadach, na odcinku ok. 55 km tworzy granicę między Polską i Ukrainą.
	Ujście	wpada do Wisły na północny wschód od Sandomierza.
Osława	Źródło	na południowo-zachodnich stokach Matragony.
	Długość	55 km
	Ujście	uchodzi do Sanu koło wsi Zasław.
Solinka	Źródło	na południowych stokach Rosochy w masywie Hyrlatej.
	Długość	45 km
	Ujście	uchodzi do Jeziora Solińskiego we wsi Bukowiec.
Wetlina	Źródło	potok źródłowy Górna Solinka wypływa spod Krzemieńca (Kremenarosa) w Puszczy Bukowej.
	Długość	32,3 km
	Ujście	uchodzi do Solinki w pobliżu miejscowości Polanki.
Hoczewka	Źródło	za jej górny bieg uznaje się Jabłonkę mającą źródło na stoku Wołosania w Wysokim Dziale.
	Długość	27,8 km
	Ujście	uchodzi do Sanu za Hoczwią.
Strwiąż	Źródło	w Górach Sanocko-Turczańskich, w okolicach Ustrzyk Dolnych.
	Długość	94 km, 13 km w Polsce
	Ujście	dorzecze Dniestru (zlewisko Morza Czarnego).
Osławica	Źródło	na stokach wzgórza Terpiak.
	Długość	ok. 12 km
	Ujście	uchodzi do Osławy w Rzepedzi.

Miejscowość	Rzeka / potok
Szczawne, Mokre, Zagórz	Osława
Komańcza	Osławica
Średnia Wieś, Lesko i Sanok	San
Olszanica i Uherce Mineralne	Olszanica
Stefkowa	Stary Potok
Baligród, Nowosiółki i Hoczew	Hoczewka
Jabłonki	Jabłonka
Bereżnica Wyżna, Wola Matiaszowa i Berezka	Bereźnica
Cisna, Terka i Bukowiec	Solinka
Wetlina i Kalnica	Wetlinka
Kalnica	Kalniczka
Ustrzyki Dolne i Krościenko	Strwiąż
Czarna	Czarny
Ustrzyki Górne i Stuposiany	Wołosaty
Wołosate	Wołosatka

Dwie polskie rzeki należące do zlewiska Morza Czarnego: Strwiąż i Mszanka.


Rabia Skała (1199 m, 1169 m n.p.m.)

Sztuczne zbiorniki wodne w Bieszczadach
Jezioro	Lata budowy zapory	Wysokość zapory	Powierzchnia jeziora	Głębokość jeziora
Myczkowskie	1956-1960	17,5 m	2 km²	15 m
Solińskie	1960-1968	82 m	20-22 km²	60 m

Rzeki wpadające do Jeziora Solińskiego: San, Solinka, Czarny.

Główne odnogi Jeziora Solińskiego ciągną się w dolinie Sanu oraz Solinki.

Jezioro Solińskie
Wyspy	Zatoki
Wyspa Duża – Energetyka (największa)	Fiord Nelsona
Wyspa Skalista	Zatoka Brossa
Wyspa Mała – Zajęcza (najmniejsza)	Zatoka Victoriniego

Miejscowości całkowicie lub częściowo zatopione wodami
Jeziora Solińskiego po wybudowaniu zapory w Solinie:
Solina i Wołkowyja.

Status uzdrowiska posiadają: Czarna i Polańczyk (nie: Cisna i Solina).


Hnatowe Berdo (1187 m n.p.m.)

Ośrodki wypoczynkowe w Bieszczadach:
Jawor, Muczne, Rajskie (nie: Arłamów).

Bacówki PTTK	„Moskałówka” w Jaworzcu	powstała w 1976 r. (najstarsza)
	„Pod Małą Rawką”	powstała w 1979 r.
	„Pod Honem” nad Cisną	otwarta w 1986 r. w paśmie Wysokiego Działu
Schroniska PTTK	Chatka Puchatka	na Połoninie Wetlińskiej na wysokości 1228 m (najwyżej położone schronisko turystyczne w Bieszczadach)
	Chata Socjologa	na grzbiecie Otrytu (spłonęło 13 I 2003 r.; odbudowane po pożarze w 2004 r.)
	Hotel Górski PTTK	w Ustrzykach Górnych i w Wetlinie
	Kremenaros	w Ustrzykach Górnych
	Kropiwne	w Bystrem koło Baligrodu
	Latarnia Wagabundy	w Woli Michowej
Schroniska PTSM	całoroczne	Górzanka, Jabłonki, Stuposiany, Wetlina
	sezonowe	Kalnica koło Smereka
Schroniska, noclegi	Hotelik Biały	w Ustrzykach Górnych
	Koliba	na przełęczy Przysłup Caryński (785 m) (schronisko studenckie)
	Oberża Biesisko	we wsi Przysłup

Letnie studenckie bazy namiotowe: Jawornik, Łopienka, Przełęcz Żebrak.

Całoroczne stacje ratunkowe GOPR-u w Bieszczadach: Cisna i Ustrzyki Górne.


Widok na San z parku w Średniej Wsi

Zwierzęta	występujące w Bieszczadach	niewystępujące
ptaki drapieżne	orlik krzykliwy, orzeł przedni, gadożer, trzmielojad	kormoran
ssaki	niedźwiedź brunatny, żubr, świstak, żbik	kozica
gady	węże: zaskroniec, gniewosz plamisty, żmija zygzakowata, wąż Eskulapa (największy wąż w Polsce)	żółw błotny
owady	nadobnica alpejska

Rośliny występujące w Bieszczadach:
● fiołek dacki (gatunek endemiczny)
● rosiczka okrągłolistna (roślina owadożerna)
● języcznik zwyczajny i pióropusznik strusi (gatunki paproci)
● lulecznica kraińska
● wilczomlecz karpacki

Drzewostan Bieszczadów: buk 48%, jodła 23%, olsza szara 14%, sosna 9%, świerk 6% (podstawowe gatunki drzew w bieszczadzkich lasach: buk i jodła).
Powierzchnia lasów jodłowo-bukowych w Bieszczadach wynosi ponad 70%.

Chroniony gatunek drzewa występujący w Bieszczadach to cis (powszechny w dawnej Polsce, został wytrzebiony, ponieważ z jego drewna wyrabiano łuki).

Przy górnej granicy lasu, w piętrze zastępującym kosodrzewinę, rośnie olsza zielona.


Kamień Leski koło wsi Glinne

Bieszczady odznaczają się swoistym układem pięter roślinnych,
odmiennym niż w sąsiadujących z nimi od wschodu i zachodu częściach Karpat.

Wyróżniamy 3 piętra roślinności w Bieszczadach:
1. piętro pogórza (do ok. 500 m n.p.m.);
2. piętro regla dolnego (do ok. 1150 m n.p.m.);
3. piętro połonin (od górnej granicy lasu po najwyższe szczyty).

- Nie występuje: regiel górny i kosodrzewina.


Macewy na kirkucie w Lesku

Lesko

Pierwsza zachowana wzmianka o Lesku pochodzi z XV w. (1436 r.).

Lesko otrzymało prawa miejskie nadane przez Kmitów ok. 1470 r.

Późnogotycki zamek Kmitów zbudowany przez ród Kmitów w latach 1538-55, został rozbudowany w XVII w. przez ród Stadnickich w stylu renesansowym. „Czarna Dama” pojawiała się tu od 1553 r., ostatni raz w latach 30-tych XX w.

Pierwszymi właścicielami Leska był ród Kmitów, a ostatnimi ród Krasickich.

Wygląd magnackiej rezydencji otrzymał leski zamek po przebudowie, której w połowie XIX w. pomysłodawcą i kierownikiem robót był wybitny uczony, pisarz i poeta Wincenty Pol.

W leskim zamku mieści się obecnie ośrodek wypoczynkowy.

Kościół parafialny ufundowany przez Piotra Kmitę w 1539 r. – najstarsza świątynia na terenie Bieszczadów, wymurowany z kamienia, na planie krzyża, z dwoma kaplicami tworzącymi jego ramiona i wieżą od północnego-zachodu, w swej zewnętrznej formie jest w stylu późnogotyckim, a stojąca obok dzwonnica – w stylu barokowym.

W kościele parafialnym znajduje się m.in. epitafium jednego z przywódców konfederacji barskiej rotmistrza Franciszka Pułaskiego (stryjecznego brata Kazimierza) zmarłego na zamku leskim 16.08.1769 r. na skutek ran otrzymanych w bitwie z Rosjanami pod Hoszowem (koło Ustrzyk Dolnych). Pochowany jest on w kościele w Lesku pod kaplicą św. Antoniego.

W Lesku znajdują się dwie tablice pamiątkowe znanych polskich poetów, którzy część swojego życia związali z tym miastem: Wincentego Pola i Seweryna Goszczyńskiego.

Synagoga (świątynia żydowska) z przełomu XVI i XVII (obecnie galeria sztuki); na ścianie napis: „O, jakimże lękiem napawa to miejsce! Nic tu innego, tylko Dom Boży i brama nieba”.

Kirkut – cmentarz żydowski największy w Polsce pod względem ilości zachowanych starych macew / maceb (płyt nagrobnych). Najstarsza macewa na leskim kirkucie pochodzi z 1548 r. Na terenie leskiego cmentarza żydowskiego znajduje się ok. 2000 płyt nagrobnych.

Ratusz wybudowano w stylu eklektycznym w latach 1894-96.

Do 1931 r. Lesko nazywało się Lisko.

Powstanie chłopskie w Lesku (powstanie leskie) miało miejsce w 1932 r.

U podnóża leskiego zamku można oglądać pozostałości dwóch z całej sieci wybudowanych wzdłuż Sanu, w okresie II wojny światowej, betonowych schronów bojowych (bunkrów) dla armii radzieckiej.

Źródła mineralne: „Jadwiga”, „Józef”, „Julian”, „Marcin” i „Mieczysław”.

Obserwatorium astronomiczne w budynku Liceum Ogólnokształcącego.

Pomnik Tadeusza Kościuszki znajduje się na leskich plantach na skraju placu Konstytucji 3 Maja. Naprzeciw ratusza umieszczono Kamień legionistów. Pomnik książki, dzieło rzeźbiarza Andrzeja Pityńskiego, stoi w sąsiedztwie ratusza.

Miasto położone jest na stoku Baszty. Panoramę Leska można podziwiać z dwóch wzgórz: Baszty i Gruszki.

W pobliżu Leska, w zachodniej części wsi Monasterzec (między Manastercem i Załużem), znajdują się ruiny średniowiecznego zamku Sobień, pełniącego funkcję centrum dóbr Kmitów.